Deprem Bölgesinde Asbest Tehlikesi

Deprem sonrası enkaz kaldırma çalışmalarında binalarda kullanılan asbest, deprem bölgesindekiler için büyük tehlike oluşturuyor.

6 Åžubat 2023’te KahramanmaraÅŸ’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem 10 ilde büyük yıkıma neden oldu ve hepimizi derinden yaraladı. 18 binden fazla bina yıkıldı ve bu yazının yazıldığı an itibariyle 43 bin 556 kiÅŸi hayatını kaybetti. Åžu anda enkaz kaldırma çalışmaları devam ediyor. Molozların kaldırılma sürecinde ikincil bir saÄŸlık riski olan asbest tehlikesinin gündeme getirilmesi gerekiyor. Kansorejen bir madde olan asbeste uzun süre boyunca maruz kalmak ölümcül sonuçlar doÄŸurabilir.

Asbest Nedir?

BirçoÄŸumuz geçen yaz Brezilya’dan AliaÄŸa’ya söküm amacıyla yola çıkan gemi olayından asbeste aÅŸinayız. Asbest, kayalarda ve toprakta bulunan doÄŸal olarak oluÅŸan lifli bir mineraldir. Fiber mukavemeti ve ısı direnci nedeniyle asbest, yalıtım için yapı malzemelerinde ve diÄŸer ticari ürünlerde ve yangın geciktirici olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Asbest içeren ürünler bozulursa havaya minik asbest lifleri salınır. Asbest lifleri solunduÄŸunda akciÄŸerlerde sıkışıp kalabilir ve uzun süre orada kalabilirler. Bu solunan lifler kanser de dahil olmak üzere akciÄŸer hasarına ve ciddi saÄŸlık sorunlarına neden olabilir (EPA, 2022).

Asbest Kullanım Alanları

Antropojenik faaliyetler, atmosferik asbest liflerinin baskın kaynağıdır. Başlıca antropojenik kaynaklar şunları içerir: açık ocak madenciliği işlemleri (özellikle delme ve patlatma); cevherin ezilmesi, taranması ve frezelenmesi; asbest ürünleri üretimi; asbest içeren malzemelerin kullanımı (otomobillerde ve kamyonlarda kavramalar ve frenler gibi); trans-liman ve asbest içeren atıkların bertarafı; ve yalıtım, yanmazlık, tavan ve yer karoları, çatı zona, alçıpan ve çimento gibi asbest içeren ürünlerle inşa edilen binaların yıkılmasıdır. Bu lifler toza yerleşmeden önce uzun süre havada kalabilir (IARC, 2018).

Ülkemizde asbest geçmiş yıllarda yapı malzemeleri, boyalar, çimento, çatı malzemeleri ve ısı yalıtımında sıklıkla kullanılmıştır. Bölgedeki evlerin çoğunun eski olması nedeniyle havada çok fazla asbest salındığı düşünülmektedir. Asbest deprem bölgesinde en büyük risk altında olanlar arasında itfaiyeciler, polis memurları, sağlık görevlileri, kurtarma ekibi, temizlikle uğraşan kişiler ve moloz üzerinde çalışan gönüllüler yer almaktadır. Risk altındaki diğer kişiler, deprem bölgesine yakın sakinlerdir.

Asbest üretimi ve kullanımı yasaklandı

Uluslararası Kanser AraÅŸtırmaları Ajansı (IARC), asbest maddesini “kesin kanserojen” tanımlanması ile 1. grupta sınıflandırmaktadır (IARC, 1987). Ağır maruziyetler, inÅŸaat sektöründe ve gemi onarımında, özellikle yenileme, onarım veya yıkım nedeniyle asbest malzemelerinin çıkarılması sırasında meydana gelme eÄŸilimindedir. İşçiler ev iÅŸ kıyafetleri ve ekipmanları getirirlerse, asbest liflerini ailelerine taşıyarak onları riske atabilirler (BirleÅŸmiÅŸ Devletler Çalışma Departmanı, 2014).

SaÄŸlık riskleri nedeniyle, asbest üretimi ve kullanımı hükümetler tarafından düzenlenmektedir. Asbest kullanımının saÄŸlık açısından tehlikelerine dikkat çeken Dünya SaÄŸlık Örgütü, 2006 yılında “Asbeste BaÄŸlı Hastalıkların Ortadan Kaldırılması” metni ile her türlü asbest kullanımına son vereceÄŸini açıklamış, asbestin kanserojen etkisi için eÅŸik bir deÄŸer belirlenebileceÄŸine dair bir kanıt bulunmadığını ve çok düşük maruziyette bile kanser riskinin arttığını açıkça belirtmiÅŸtir (ErdoÄŸdu, 2007). Bazı AB Ãœye Devletleri 1990’larda asbest kullanımını yasakladı ve 2005 yılında AB’de satılan ürünlerde AB çapında asbest yasağı çıkarıldı (Avrupa Çevre Ajansı, 2022). Ãœlkemizde de asbest üretim ve kullanımı 2010 yılından itibaren yasaklanmıştır (Kurt & Yıldırım, 2016).

Önlemler alınmazsa, asbest deprem bölgesinde ikincil bir felakete yol açabilir

Asbestin zararlı etkilerinin çoÄŸu hemen görülmeyecektir. Genellikle maruz kalma gerçekleÅŸtikten yıllar sonra geliÅŸir. Asbeste maruz kalma ile birlikte sigara içmek akciÄŸer kanseri geliÅŸme riskinizi artırır (Amerikan AkciÄŸer DerneÄŸi, 2023). Maruz kalmalarının uzun vadeli saÄŸlık sonuçlarını belirlemek için ortam ve kiÅŸisel maruziyet ölçümlerinin düzenli yapılması ve bu bireylerin takip edilmesi gerekir. Enkaz kaldırma iÅŸleminde çalışan ekipler FFP2, FFP3 toz maskeleri, gözlükler, tek kullanımlık eldivenler gibi malzemeler kullanmalı ve vatandaÅŸların enkaz kaldırma çalışmalarını izlemelerine izin verilmemelidir. 

Kaynaklar

Amerikan AkciÄŸer DerneÄŸi. (2023). Asbest.

Avrupa Çevre Ajansı. (2022). Asbest.

Birleşmiş Devletler Çalışma Departmanı. (2014). Asbest Maruziyeti ve Kanser Riski.

EPA. (2022). Asbest Hakkında Bilgi Edinin.

ErdoÄŸdu, S. (2007). Asbest Yasağı ve Türkiye. Ä°ÅŸ GüvenliÄŸi.

IARC. (1987). İnsanlar için Kanserojenik Risklerin Değerlendirilmesi Üzerine IARC Monografileri.

IARC. (2018). Asbest (Kirsotil, Amozit, Tirsit, Tremolit, Aktinolit ve Antofilit).

Kurt, M. A., & Yıldırım, Ãœ. (2016). Türkı̇ye’de Asbest Yasağı ve Bazı Ä°thal Ãœrünlerde Asbest Mı̇nerallerı̇nı̇n AraÅŸtırılması. NiÄŸde Ãœniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 90-96.