Kaynaklar

Emisyon ve İmisyon Ölçümleri

Hava kirliliği ile ilgili tartışmalar genellikle emisyon üzerine, yani kirleticilerin ne kadarının atmosfere salındığına odaklanır. Fakat hava kirliliğinin çevreye ve insan sağlığına olan etkilerini tam anlamıyla kavrayabilmek için bir başka önemli kavram olan imisyonu da göz önünde bulundurmak gerekir. Peki, imisyon tam olarak nedir? Emisyondan farkı nedir?

Emisyon Nedir?

Emisyon, atmosferdeki gaz, partikül madde ve diğer kirleticilerin salınımı anlamına gelir. Bu kirleticiler, yakıt ve benzerlerinin yakılmasıyla; sentez, ayrışma, buharlaşma ve benzeri işlemlerle; maddelerin yığılması, ayrılması, taşınması ve diğer mekanik işlemler sonucu bir tesisten atmosfere yayılabilir. Emisyonlar, havayı, suyu ve toprağı kirletebilir, insan sağlığına ve ekosistemlere zarar verebilir.

Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (EPA), emisyona sebep olan altı temel kirletici belirlemiştir: karbon monoksit (CO), kurşun (Pb), azot dioksit (NO2), ozon (O3), partikül madde (PM) ve kükürt dioksit (SO2).

Bu emisyon kaynakları, fabrika bacaları, araç egzozları, enerji santralleri gibi insan yapımı olabilirken, volkanlar ve orman yangınları gibi doğal kaynaklar da atmosfere emisyon yapabilir.

Sera gazı emisyonu ise atmosferde bulunan ve sera etkisi yaratarak Dünya’nın yüzeyinin ısınmasına neden olan gazların salınmasıdır. Sera gazı emisyonları insan faaliyetlerinin etkisiyle de olabilmektedir. Fosil yakıt kullanımı, ormanların tahribatı, sentetik gübre kullanımı, endüstriyel prosesler ve hayvancılık sera gazını artıran insan kaynaklı durumlardır. Sera etkisine neden olan başlıca gazlar; su buharı (H2O), karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve ozon (O3)’dur.

Küresel iklim değişikliğine neden olan sera gazlarının uzun vadeli ve geniş ölçekli çevresel etkileri vardır. Hava kalitesine doğrudan etkileyen olan temel kirleticiler ise genellikle yerel ve bölgesel hava kalitesini etkiler.

Emisyon Ölçümü

Emisyon ölçümü, bir kaynaktan atmosfere salınan kirleticilerin miktarını belirlemek için yapılır. Yapılan ölçümler sonucu belirlenen değerlerin dışına çıkıldığı takdirde gerekli çalışmaların yapılması gerekir. Emisyon ölçümünün nasıl yapıldığı ölçülen kirleticinin türüne, kaynağın türüne ve kullanılan yöntemlere bağlı olarak değişiklik gösterir.

Türkiye’deki Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğine göre emisyon kaynağı olarak atmosfere emisyon veren kaynak baca veya baca dışı olarak belirlenmiştir.

Kontrolü sağlayarak tesisin ürettiği emisyonları uygun limitlerde tutmak ve belirlenmiş mevzuata uygun değerler ile yasal zorunluluğa uymak da emisyon ölçümünün sebepleri arasındadır. Yasal emisyon limitlerini geçmemek üzere yapılan bu çalışmalar sonucu çevre kirliliği önlenir.

Baca Gazı Ölçümü

Baca gazı ölçümü, endüstriyel tesislerin bacalarında yapılan ölçüm, numune alma ve analiz etme işlemleri olarak tanımlanabilir. Baca vasıtası ile yapılan ölçümde çevreye yayılan zararlı gazların ne derecede kirletici oldukları tespit edilmektedir. Böylece baca ölçümü ile çevreye yayılan emisyon atık gazlar en asgariye çekilerek çevre sağlığına katkıda bulunulur. Emisyon ölçümü ile üretim prosesinin kalitesi arttırılabilir, yakıt verimliliğini önemli ölçüde arttırarak yakıt tasarrufu sağlanabilir.

Çevre kanununca alınması gereken izin ve lisanslar hakkında yönetmeliğe göre; işletme veya işletme sahibi, öngörülen verilerden herhangi bir sapma olup olmadığını ve tesiste gerçekleştirilen iyileştirmeleri her iki yılda bir rapor etmek zorundadır.

Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemi (SEÖS) ise, bu ölçümleri sürekli olarak yapan otomatik bir sistemdir. SEÖS, baca gazı emisyonlarını anlık olarak izlemek ve çevre yönetmeliklerine uyumu sağlamak için kullanılır. Bu sistem, sürekli veri kaydedip analiz ederek kirletici emisyonların yasal sınırlar içinde kalmasını sağlamaya yönelik bir araçtır. SEÖS, özellikle hava kirliliği kontrolü konusunda sıkı yasal düzenlemelerin olduğu endüstriyel sektörlerde kullanılır.

İmisyon Nedir?

İmisyon; atmosferde bulunan, ölçülen veya teneffüs edilen tüm gaz ve partiküllerin konsantrasyonunu ve bu kirleticilerin çevreye olan etkisini ifade eder. İmisyon; genellikle insanların, bitkilerin ve hayvanların maruz kaldığı hava kirliliğini tanımlar. İmisyon ölçümleri, hava kalitesini ve kirlilik düzeylerini belirlemeye yardımcı olduğundan çevre ve halk sağlığı için kritik öneme sahiptir.

Diğer bir deyişle, işletmelerin baca çıkışının bulunmadığı alansal kaynaklardan (taş ocakları, madenler, tank sahaları, depolama alanları, v.b.) gerçekleştirilen faaliyetler sonucu meydana gelen kirleticiler imisyon olarak değerlendirilir.

Emisyon, fabrika bacası veya araç egzozu gibi belirli bir kaynaktan atmosfere salınan kirleticilerin miktarını ifade eder. İmisyon ise havada belirli bir alanda ölçülen kirletici konsantrasyonunu ve bu kirleticilerin çevreye olan etkisini ifade eder.

İmisyon Nasıl Ölçülür?

İmisyon ölçümü; tesislerin kırma, patlatma, depolama gibi açık alanda gerçekleştirdiği faaliyetlerden çevreye yayılan toz, gaz ve diğer kirleticilerin tespiti için gerçekleştirilen ölçümlerdir. Bu ölçümler, hava kalitesini izlemek, yasal düzenlemelere uyumluluğu sağlamak ve olası riskleri minimize etmek amacıyla gerçekleştirilir.

İmisyon ölçümü genellikle çeşitli cihazlar ve yöntemler kullanılarak yapılır. Bunlar;

Sabit İmisyon Ölçüm İstasyonları: Bu istasyonlar, hava kalitesini sürekli olarak izlemek ve kirleticilerin konsantrasyonlarını ölçmek için kurulan cihazlardan oluşur. Bu cihazlar genellikle PM10, PM2.5, SO2, NOx, CO, O3 gibi kirleticilerin konsantrasyonlarını ölçer.

Taşınabilir Ölçüm Cihazları: Taşınabilir cihazlar, farklı lokasyonlarda anlık hava kalitesi ölçümleri yapmak için kullanılır. Bu cihazlar genellikle saha çalışmalarında kullanılır.

Pasif Örnekleyiciler: Pasif Örnekleme Metodu kullanılması halinde; modelleme sonuçlarına göre hesaplanan Hava Kalitesine Katkı Değerinin en yüksek olduğu inceleme alanında 2 ay süre için en az 4 adet pasif örnekleme noktası seçilir. Hava kirliliğinin yoğun olduğu diğer inceleme alanlarında da, en az iki inceleme alanı olmak kaydıyla her bir inceleme alanında 2 adet pasif örnekleme noktası seçilir. Seçilen noktalara yerleştirilen cihazlar, belirli bir süre boyunca kirleticilerin havadaki konsantrasyonlarını toplar ve bu örnekler laboratuvarda analiz edilir.

Modelleme: Hava kalitesini modelleme, kirleticilerin atmosferde nasıl davrandığını anlamak veya tahmin etmek için matematik teorisini kullanan bir araçtır. Modelleme, kirlilik kaynakları ile çevre hava kalitesi üzerindeki etkileri arasındaki ilişkiyi tahmin etmeye yardımcı olur.

Sürekli Ölçüm Cihazları: Sensörler, hava kalitesini doğru ve hassas bir şekilde ölçmek için tasarlanmıştır. Ölçüm sonuçları, çevre sağlığını değerlendirmek ve yönetim stratejileri geliştirmek için kullanılır. Farklı sensörler, belirli kirleticilere odaklanır. Örneğin, elektrokimyasal sensörler gazların konsantrasyonlarını ölçerken, optik sensörler partikülleri ve bazı gazları izler.

Ülkemizdeki Güncel Yönetmelik Kapsamında Kurum/Kuruluşların Bu Konuda Yapması Gerekenler Nelerdir?

İşletmeyi oluşturan tesislerin çevreye zararlı etkilerinin tespiti amacıyla yetkili merci; uzman bir kurum/kuruluş veya kişiye, tesisinden çıkan emisyonu ölçtürmesini, bu emisyonun hava kirlenmesine katkı değerini hesaplatmasını ve hava kirliliği seviyesinin ölçümünü yaptırmasını ister. Böylece bir emisyon ve imisyon ölçüm raporu hazırlanır.

Hava kirliliğinin önemli boyutlarda olduğu kritik bölgelerde, işletmelerden kaynaklanan emisyonların miktarı ile zamana ve yere göre dağılımını gösteren hava kirlenmesine katkı değerini içeren bir emisyon ölçüm raporu istenebilir. Ayrıca bu raporun her yıl yenilenmesi de istenebilir.

Yetkili merci, bu kritik bölgelerde gerekli gördüğü takdirde işletmelerden emisyon ölçümlerinin kayıt cihazlı ölçüm aletleriyle sürekli olarak yapılmasını isteyebilir. Ayrıca, Valilik gerekli görülmesi halinde bu ölçümlerin çevrimiçi bir şekilde izlenmesine imkan tanıyacak donanımın kurulmasını işletmeciden isteyebilir.

Hava emisyonu kapsamında değerlendirilen işletmelerin kurulması ve işletilmesinde;

Yönetmelikte belirtilen emisyon sınırlarının aşılmaması,
İşletmede bulunan mevcut tesislerin baca gazı emisyonlarının yönetmelikte belirtilen usullere uygun olarak işletmeci tarafından ölçtürülmesi, baca dışından emisyon yayan tesisler için hesaplama yöntemi kullanılarak saatlik kütlesel debilerin tespit edilmesi,
Yeni kurulacak işletmelerde bulunan tesislerin baca gazı emisyonlarının kütlesel debi ve konsantrasyon olarak ve baca dışından emisyon yayan tesislerin atmosfere verdiği emisyonların saatlik kütlesel debilerinin tespit edilmesi gerekmektedir.

Emisyon ve tesis etki alanındaki hava kalitesinin belirlenmesi için yapılacak ölçümlerin masrafları işletmenin sahibi/işletmeci tarafından karşılanır.

Kaza sonucu oluşan emisyon; Bir tesisten ihmal sonucu hava kirliliğine yol açacak şekilde emisyon yayılırsa veya hava kalitesini bozacak şekilde kimyasal maddeler hava alıcı ortamına atılırsa, işletme sahibi, emisyonun en kısa sürede normal seviyeye inmesi için gerekeni yapar. Yetkili merci, kaza sonucu çıkan emisyonun normal seviyeye indirilmesi için işletme sahibine gerekli tedbirleri almasını ister.

İşletme sahipleri ve işletmeciler;

Yetkili merciin görevlendirdiği kişilerin işletmeye ve tesislere girmesi için izin vermeye,
Emisyon ve hava kalitesi değerlerinin belirlenmesi maksadı ile görevli kişiler tarafından testler yapılmasına, izin vermeye ve kolaylık göstermeye,
Görevli kişilere çevre mevzuatı kapsamında istenen ve gerekli olan doküman ve bilgileri vermeye

mecburdur.

Ayrıca işletme sahipleri ve işletmeciler; verilmesi gereken emisyon raporunu eksiksiz ve zamanında vermezse Çevre Kanunu’nun ilgili maddeleri uyarınca idari yaptırım uygulanır.

Emisyon ve imisyon ölçümleri, çevre ve insan sağlığını koruma konusunda kritik öneme sahip iki unsurdur. Emisyon ölçümleriyle kirletici kaynakları belirlenirken, imisyon ölçümleriyle bu kirleticilerin çevreye ve insanlara olan etkisi izlenir. Bu iki kavram, hava kirliliğiyle mücadelede birbirini tamamlayan araçlar olarak kullanılmakta ve daha temiz bir gelecek için temel adımlar atılmasına olanak sağlamaktadır.