Deprem sonrası enkaz kaldırma çalışmalarında binalarda kullanılan asbest, deprem bölgesindekiler için büyük tehlike oluşturuyor.
6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem 10 ilde büyük yıkıma neden oldu ve hepimizi derinden yaraladı. 18 binden fazla bina yıkıldı ve bu yazının yazıldığı an itibariyle 43 bin 556 kişi hayatını kaybetti. Şu anda enkaz kaldırma çalışmaları devam ediyor. Molozların kaldırılma sürecinde ikincil bir sağlık riski olan asbest tehlikesinin gündeme getirilmesi gerekiyor. Kansorejen bir madde olan asbeste uzun süre boyunca maruz kalmak ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Asbest Nedir?
Birçoğumuz geçen yaz Brezilya’dan Aliağa’ya söküm amacıyla yola çıkan gemi olayından asbeste aşinayız. Asbest, kayalarda ve toprakta bulunan doğal olarak oluşan lifli bir mineraldir. Fiber mukavemeti ve ısı direnci nedeniyle asbest, yalıtım için yapı malzemelerinde ve diğer ticari ürünlerde ve yangın geciktirici olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Asbest içeren ürünler bozulursa havaya minik asbest lifleri salınır. Asbest lifleri solunduğunda akciğerlerde sıkışıp kalabilir ve uzun süre orada kalabilirler. Bu solunan lifler kanser de dahil olmak üzere akciğer hasarına ve ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir (EPA, 2022).
Asbest Kullanım Alanları
Antropojenik faaliyetler, atmosferik asbest liflerinin baskın kaynağıdır. Başlıca antropojenik kaynaklar şunları içerir: açık ocak madenciliği işlemleri (özellikle delme ve patlatma); cevherin ezilmesi, taranması ve frezelenmesi; asbest ürünleri üretimi; asbest içeren malzemelerin kullanımı (otomobillerde ve kamyonlarda kavramalar ve frenler gibi); trans-liman ve asbest içeren atıkların bertarafı; ve yalıtım, yanmazlık, tavan ve yer karoları, çatı zona, alçıpan ve çimento gibi asbest içeren ürünlerle inşa edilen binaların yıkılmasıdır. Bu lifler toza yerleşmeden önce uzun süre havada kalabilir (IARC, 2018).
Ülkemizde asbest geçmiş yıllarda yapı malzemeleri, boyalar, çimento, çatı malzemeleri ve ısı yalıtımında sıklıkla kullanılmıştır. Bölgedeki evlerin çoğunun eski olması nedeniyle havada çok fazla asbest salındığı düşünülmektedir. Asbest deprem bölgesinde en büyük risk altında olanlar arasında itfaiyeciler, polis memurları, sağlık görevlileri, kurtarma ekibi, temizlikle uğraşan kişiler ve moloz üzerinde çalışan gönüllüler yer almaktadır. Risk altındaki diğer kişiler, deprem bölgesine yakın sakinlerdir.
Asbest üretimi ve kullanımı yasaklandı
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), asbest maddesini “kesin kanserojen” tanımlanması ile 1. grupta sınıflandırmaktadır (IARC, 1987). Ağır maruziyetler, inşaat sektöründe ve gemi onarımında, özellikle yenileme, onarım veya yıkım nedeniyle asbest malzemelerinin çıkarılması sırasında meydana gelme eğilimindedir. İşçiler ev iş kıyafetleri ve ekipmanları getirirlerse, asbest liflerini ailelerine taşıyarak onları riske atabilirler (Birleşmiş Devletler Çalışma Departmanı, 2014).
Sağlık riskleri nedeniyle, asbest üretimi ve kullanımı hükümetler tarafından düzenlenmektedir. Asbest kullanımının sağlık açısından tehlikelerine dikkat çeken Dünya Sağlık Örgütü, 2006 yılında “Asbeste Bağlı Hastalıkların Ortadan Kaldırılması” metni ile her türlü asbest kullanımına son vereceğini açıklamış, asbestin kanserojen etkisi için eşik bir değer belirlenebileceğine dair bir kanıt bulunmadığını ve çok düşük maruziyette bile kanser riskinin arttığını açıkça belirtmiştir (Erdoğdu, 2007). Bazı AB Üye Devletleri 1990’larda asbest kullanımını yasakladı ve 2005 yılında AB’de satılan ürünlerde AB çapında asbest yasağı çıkarıldı (Avrupa Çevre Ajansı, 2022). Ülkemizde de asbest üretim ve kullanımı 2010 yılından itibaren yasaklanmıştır (Kurt & Yıldırım, 2016).
Önlemler alınmazsa, asbest deprem bölgesinde ikincil bir felakete yol açabilir
Asbestin zararlı etkilerinin çoğu hemen görülmeyecektir. Genellikle maruz kalma gerçekleştikten yıllar sonra gelişir. Asbeste maruz kalma ile birlikte sigara içmek akciğer kanseri gelişme riskinizi artırır (Amerikan Akciğer Derneği, 2023). Maruz kalmalarının uzun vadeli sağlık sonuçlarını belirlemek için ortam ve kişisel maruziyet ölçümlerinin düzenli yapılması ve bu bireylerin takip edilmesi gerekir. Enkaz kaldırma işleminde çalışan ekipler FFP2, FFP3 toz maskeleri, gözlükler, tek kullanımlık eldivenler gibi malzemeler kullanmalı ve vatandaşların enkaz kaldırma çalışmalarını izlemelerine izin verilmemelidir.
Kaynaklar
Amerikan Akciğer Derneği. (2023). Asbest.
Avrupa Çevre Ajansı. (2022). Asbest.
Birleşmiş Devletler Çalışma Departmanı. (2014). Asbest Maruziyeti ve Kanser Riski.
EPA. (2022). Asbest Hakkında Bilgi Edinin.
Erdoğdu, S. (2007). Asbest Yasağı ve Türkiye. İş Güvenliği.
IARC. (1987). İnsanlar için Kanserojenik Risklerin Değerlendirilmesi Üzerine IARC Monografileri.
IARC. (2018). Asbest (Kirsotil, Amozit, Tirsit, Tremolit, Aktinolit ve Antofilit).
Kurt, M. A., & Yıldırım, Ü. (2016). Türkı̇ye’de Asbest Yasağı ve Bazı İthal Ürünlerde Asbest Mı̇nerallerı̇nı̇n Araştırılması. Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 90-96.
