İklim değişikliği, günümüzün en acil çevre sorunlarından biri olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda sera gazları arasında çoğunlukla karbondioksit üzerine odaklanılsa da, metan gazının rolü giderek daha fazla dikkat çekiyor. Metan emisyonları, kısa vadeli ısınma potansiyeli açısından karbondioksitten çok daha güçlü bir sera gazı.
Metan Nedir ve Neden Önemlidir?
Metan (CH4), renksiz, kokusuz bir gazdır ve doğal gaz bileşiminin ana elementidir. Karbondioksite kıyasla atmosferde daha kısa bir ömre sahip olmasına rağmen, çok daha güçlü bir sera gazıdır. Gezegeni aşırı derecede ısıtan metan, troposferik (yer seviyesi) ozon oluşumu yoluyla insan sağlığını, mahsul verimini ve bitki örtüsünün sağlığını da etkiliyor. Araştırmalar, metanın:
- 20 yılda 80-86 kat
- 100 yılda 28 kat
daha güçlü bir ısınma etkisine sahip olduğunu gösteriyor. Bu nedenle, metan emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliğiyle mücadelede kısa vadede atılabilecek en etkili adımlardan biri olarak kabul ediliyor.
Küresel Durum
Dünya genelinde, metan emisyonları endişe verici bir şekilde artıyor. Sanayi Devrimi’nden bu yana küresel sıcaklıklardaki artışın yüzde 20-30’undan sorumlu olduğu biliniyor. Küresel metan emisyonlarının yaklaşık %40’ı doğal kaynaklardan, %60’ı ise insan kaynaklı faaliyetlerden ortaya çıkıyor. İnsan kaynaklı metan emisyonlarının başlıca kaynakları:
- Tarım (özellikle hayvancılık ve pirinç üretimi)
- Enerji sektörü (kömür, petrol ve doğal gaz üretimi)
- Atık yönetimi
- Endüstriyel süreçler
Enerji Enstitüsü’nün “Dünya Enerjisi İstatistiksel İncelemesi” isimli çalışması, küresel fosil yakıt tüketimi ve enerji emisyonlarının 2023’te tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaştığını ortaya koydu. Bu durum Paris Anlaşması’nın hedefi olan küresel sıcaklık artışını 1.5 derece ile sınırlandırma çabasını tehlikeye atıyor. 2030’a kadar atmosferdeki metan miktarının %13’e kadar artması bekleniyor.
Türkiye’de Durum
Türkiye’de de metan emisyonları ciddi bir sorun teşkil ediyor. Son 31 yılda Türkiye’nin sera gazı emisyonu %157 arttı. Metan emisyonlarının Türkiye’deki toplam sera gazı emisyonları içindeki payı %11-12 civarında seyrediyor. Bu emisyonların temel kaynakları ise tarım, enerji, atık ve endüstri olarak sıralanıyor.
Tarım sektöründe, özellikle hayvancılık ve pirinç üretimi önemli metan kaynakları arasında yer alıyor. Enerji sektöründe ise başta kömür, ardından petrol ve doğal gaz üretimi metan salımına neden oluyor.
İklim Değişikliğine Etkileri
Türkiye’de iklim değişikliğinin etkileri giderek daha belirgin hale geliyor. 2024 ilkbaharı, tüm zamanların en sıcak ilkbaharı olarak kayıtlara geçti. Haziran ayında birçok kentte hava sıcaklığı 40 dereceyi aştı, bazı şehirlerde rekor sıcaklık değerleri kaydedildi. Bu sıcaklık artışı, orman yangını riskini de beraberinde getirdi. 1-21 Haziran döneminde geçen yıla göre yaklaşık beş kat daha fazla orman yangını çıktı. Geçen yıl bu dönemde 41 hektar ormanlık alan zarar görürken, bu yıl 2 bin 548 hektar alan etkilendi.
Metan Emisyonlarının Azaltılmasının Etkileri
Metan emisyonlarını azaltmak için atılabilecek adımlar var. Özellikle fosil yakıt sektöründe, metan sızıntısının tespiti ve onarımı zorunluluğu ile birlikte havalandırma ve alevlendirmeye kısıtlamalar getirilmesi önemli bir adım olabilir. Bu önlemler, aynı zamanda fosil yakıtlı enerji ithalatının azaltılmasına, enflasyonun düşürülmesine ve ticaret açığının daralmasına katkı sağlayabilir.
Küresel Metan Taahhüdü’ne bağlı kalmanın potansiyel faydaları şu şekilde özetlenebilir:
- 2050 yılına kadar küresel ısınmayı en az 0,2°C azaltabilir
- 26 milyon ton ürün kaybını önleyebilir
- 255.000 erken ölümü engelleyebilir
- Astımla ilgili 775.000 hasta vakasını azaltabilir
- Aşırı sıcak hava koşulları nedeniyle 73 milyar kayıp iş saatini ortadan kaldırabilir.
Çözüm Önerileri
- Metan Emisyonlarının Doğru Ölçümü ve Raporlanması:
- Uydu Teknolojisi Kullanımı
- Yerinde Ölçüm Sistemleri: Büyük metan kaynakları olan tesislerde (örneğin, kömür madenleri, çöp depolama alanları, büyük çiftlikler) sürekli ölçüm yapan sistemlerin kurulması teşvik edilmelidir.
- Tarım Sektöründe İyileştirmeler:
- Hayvan Beslenmesinin Optimizasyonu: Metan üretimini azaltan yem formülasyonlarının kullanımı teşvik edilmelidir.
- Gübre Yönetimi: Anaerobik çürütücülerin kullanımı yaygınlaştırılmalı ve elde edilen biyogaz enerji üretiminde kullanılmalıdır.
- Ar-Ge ve İnovasyon Teşvikleri:
- Metan Ölçüm Teknolojileri: Daha hassas ve uygun maliyetli metan ölçüm teknolojilerinin geliştirilmesi için araştırma fonları oluşturulmalıdır.
- Emisyon Azaltma Teknolojileri: Metan emisyonlarını azaltan yenilikçi teknolojilerin geliştirilmesi ve uygulanması için teşvikler sunulmalıdır.
- Uluslararası İşbirliği:
- Küresel Metan Taahhüdü: Türkiye, Küresel Metan Taahhüdü gibi uluslararası girişimlere aktif katılım sağlamalı ve taahhütlerini yerine getirmelidir.
Sonuç
Metan emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliğiyle mücadelede kritik öneme sahip. Türkiye’nin de bu konuda daha fazla adım atması, hem küresel iklim hedeflerine katkı sağlaması hem de kendi ekosistemleri ve ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileri azaltması açısından önemli. Hükümetlerin, işletmelerin ve bireylerin bu konuda bilinçlenmesi ve harekete geçmesi, sürdürülebilir bir gelecek için hayati önem taşıyor.
Referanslar:
İklim Haber. “Türkiye’deki Orman Yangınları Haziran’da Geçen Seneye Göre 5 Kat Arttı.”
İklim Haber. “Fosil Yakıt Tüketimi ve Emisyonlar 2023’te Rekor Kırdı.”
Energy Institute. “Statistical Review of World Energy.”
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi. “Küresel Metan Emisyonları 2023’te Rekor Seviyede.”
Anadolu Ajansı. “Kömür Madenleri Kaynaklı Metan Emisyonları Hükümetlerin Raporladığının İki Katı Olabilir.”
Doğruluk Payı. “Son 31 Yılda Türkiye’nin Sera Gazı Emisyonu %157 Arttı.”
Daktilo1984. “Metan Emisyonu Türkiye.”
Birleşmiş Milletler Çevre Programı. “Metan Emisyonları İklim Değişikliğine Neden Oluyor. İşte Bunları Azaltmanın Yolları.”
Uluslararası Enerji Ajansı. “2021 Yılı Metan Emisyonlarının Kaynakları.”
