Ä°stanbul’da hava kirliliÄŸi her geçen gün daha da tehlikeli boyutlara ulaşıyor. Bu kirliliÄŸin önemli bir göstergesi olarak 4-8 Kasım tarihlerinde ÅŸehirde sis kirliliÄŸi (smog) etkili oldu. Halkın çoÄŸunluÄŸunun farkında olmadığı bu durum, o günlerde sadece sis olarak algılandı. Sis ve dumanın karışımından oluÅŸan smog, kirletici kaynakların yoÄŸunlaÅŸtığı bölgelerde sıcaklık inversiyonu nedeniyle ortaya çıkar.
Sıcaklık İnversiyonu ve Etkileri
Normal atmosfer koşullarında yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede 0.5-1.0°C düşer. Ancak yükseldikçe soğuması gereken hava bazen ısınıyorsa, buna sıcaklık inversiyonu denir. Özellikle kış aylarında görülen bu meteorolojik olay, hava kirliliğinin artmasına da neden olur. İnversiyon şiddetine bağlı olarak, bu havanın olduğu katmanda güçlü bir çökme hareketi gerçekleşir. Rüzgar hızının da düşük olduğu bu dönemlerde hava dikey ve yatay hareket edemez, kirlilik sürekli hale gelir. Hava dikey hareket edemediği için ısınma, ulaşım ve sanayide kullanılan fosil yakıtların emisyonları atmosferin en alt katmanlarında tutulur ve tüm kirleticiler insanların nefes alma mesafesinde birikmeye başlar. Bu durumlarda mümkün olduğunca dışarı çıkılmaması önerilir.
Hava kirliliği hem insan sağlığına hem de ekosistemlere zarar verir. Kirlilik kaynakları insan kaynaklı ve doğal olabilir. Bu kirlilik kaynaklarından biri olan sıcaklık inversiyonu, İstanbul gibi yoğun nüfuslu şehirlerde kentleşme baskısıyla daha fazla kirliliğe neden olur. İnsan ve çevre sağlığı için sis kirliliğine dikkat edilmesi ve bir an önce gerekli önlemlerin alınması çok önemlidir.
Tarihteki Önemli Sis Kirliliği Olayları
GeçmiÅŸ yıllarda smogun neden olduÄŸu ölümler, sorunun ciddiyetini net bir ÅŸekilde ortaya koymuÅŸ ve yasal düzenlemelere zemin hazırlamıştır. 1–5 Aralık 1930 tarihlerinde Belçika’nın Avrupa kıtasının en ağır sanayileÅŸmiÅŸ bölgelerinden biri olan Meuse Vadisi’nde meydana gelen smogda, çevredeki köylerde yüzlerce insan ciddi solunum yolu belirtileri yaÅŸamış ve 60 kiÅŸi hayatını kaybetmiÅŸtir. ABD’nin küçük bir sanayi kasabası olan Donora’da, 26 Ekim 1948’de meydana gelen smogda ise 14.000 nüfuslu ÅŸehirde tahmini olarak 5.000 ila 7.000 kiÅŸi hastalanmış, yaklaşık 400 kiÅŸi hastaneye kaldırılmış ve 20 kiÅŸi hayatını kaybetmiÅŸtir.
Smogun en bilinen örneÄŸi, Ä°ngiltere’nin Londra ÅŸehrinde 1952’de meydana gelen ve 4.000 ila 12.000 kiÅŸinin ölümüne neden olduÄŸu tahmin edilen Büyük Londra Smogu’dur. Görüş mesafesinin yarım metreden az olduÄŸu Londra’da trafik durmuÅŸ, trenler, tiyatrolar ve sinemalar kapatılmıştır. Cenazecilerin tabutlarının tükendiÄŸi bilinmektedir. Londra’da hayatın durma noktasına geldiÄŸi bu olay, hava kirliliÄŸinin ciddiyetini ortaya koyan önemli bir dönüm noktasıdır. “The Crown” dizisinin 1. sezon 4. bölümünde bu olay, doÄŸal bir felaket olarak ele alınmıştır.
Londra’daki smog olayı üzerine yapılan yeni bir araÅŸtırma, hava kirliliÄŸi ile astım arasında güçlü bir iliÅŸki olduÄŸunu ortaya koymuÅŸtur. AraÅŸtırmanın baÅŸ yazarı, Kaliforniya-San Diego Ãœniversitesi’nden ekonomi uzmanı Prashant Bharadwaj, çalışmada farklı yaÅŸ gruplarından çocukları incelediklerini belirtmiÅŸtir. Elde edilen sonuçlara göre, smog etkisine maruz kalma açısından en ciddi etkiler, bir yaşından küçük çocuklarda ve hatta anne karnında olan bebeklerde gözlemlenmiÅŸtir.
Ä°stanbul’da 2021 Kasım Ayında Görülen Smog
4-8 Kasım tarihleri arasında Ä°stanbul’un hava kalitesine bakıldığında, birçok bölgede saÄŸlıksız seviyelere ulaÅŸtığı tespit edildi. Sis kirliliÄŸi, partikül maddenin (PM10) havada hapsolmasına neden olur ve böylece kirlilik daha fazla ve daha etkili hissedilir. Kısa süreli maruziyette PM10 deÄŸeri, baÅŸta astım ve KOAH olmak üzere solunum yolu hastalıklarının kötüleÅŸmesi ve birçok diÄŸer olumsuz saÄŸlık etkisiyle iliÅŸkilidir.
Çevre, Åžehircilik ve Ä°klim DeÄŸiÅŸikliÄŸi Bakanlığı, Ä°stanbul BüyükÅŸehir Belediyesi ve Airqoon’un hava kalitesi ölçüm istasyonları, bu tarihlerde 53 bölgenin hava kalitesini inceledi. 53 bölgenin 31’inde PM10 24 saatlik ortalama sınır deÄŸeri aşılırken, bu bölgelerin 17’sinde PM10 deÄŸeri ortalama sınır deÄŸerin 2 katından daha yüksek çıktı.
ÖrneÄŸin, 6 Kasım’da saat 19:00’da Silivri’de 779 µg/m³, 5 Kasım’da saat 13:00’te BeÅŸiktaÅŸ’ta 335 µg/m³ PM10 deÄŸerleri ölçüldü. Bu deÄŸerler, hava kirliliÄŸinin tüm gruplar için en tehlikeli olduÄŸu seviyelerdedir.
Şehirlerde sıcaklık inversiyonu olaylarının çoğu gece ve erken sabah saatlerinde meydana gelir. İncelenen veriler doğrultusunda, şehirdeki hava kirliliğinin sabah ve gece saatlerinde etkili olduğu gözlemlenmiştir. Yakıt tüketiminin artması ve gerekli önlemlerin alınmaması nedeniyle hava kirliliği daha fark edilebilir bir seviyeye ulaşmıştır.
Ä°stanbul, nüfus yoÄŸunluÄŸu, endüstriyel geliÅŸimi ve ulaşım altyapısının geliÅŸimiyle bir mega kent konumundadır. Ä°stanbul’daki hava kirliliÄŸi, yoÄŸun nüfuslu ÅŸehri ve çevre illeri etkiler. Åžehirdeki sis kirliliÄŸi, hava kirliliÄŸinin ne kadar önemli boyutlara ulaÅŸtığını göstermektedir. GeçmiÅŸte fosil yakıt kullanımının yoÄŸun olduÄŸu sanayi bölgelerinde daha fazla sis kirliliÄŸi olayı gözlemlenirken, Ä°stanbul’da sık görülmesi, hava kirliliÄŸi konusunda gerekli önlemlerin alınmadığını açıkça gösterdi.
Sonuç Olarak
Sis kirliliÄŸinin Ä°stanbul’un birçok bölgesindeki insan saÄŸlığı üzerindeki etkilerinin uzun vadede kendini göstermesi bekleniyor. Temiz Hava Platformu’nun yaptığı açıklamada, sis kirliliÄŸi etkisi nedeniyle Covid-19 vakalarında artış olabileceÄŸi tahmin ediliyor. Özellikle solunum ve kalp hastalığı olan bireylerin, yaÅŸlıların ve çocukların solunum rahatsızlıklarına dikkat edilmelidir.
Acil ve etkili önlemler alınmadığı takdirde, Ä°stanbul’da her kış mevsiminde benzer sis kirliliÄŸi tablolarıyla karşılaÅŸmamız kaçınılmaz görünüyor. Fosil yakıt kullanımının azaltılması, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiÅŸ ve ÅŸehir planlamasında hava koridorlarının korunması gibi kapsamlı çözümler hayata geçirilmediÄŸi sürece, bu sorun gelecek nesilleri de tehdit etmeye devam edecektir. Unutulmamalıdır ki temiz hava, yalnızca bir konfor deÄŸil, temel bir insan hakkıdır.
Kaynakça
Avrupa Çevre Ajansı. (2023). Hava kirliliği.
Burdur, A. D., & Sarı, S. (2018). Effect of Temperature Inversion on Air Pollution (Isparta City Center Example). Electronic Turkish Studies, 13(2).
Euronews. (2021). ‘Ä°stanbul’u kaplayan sis deÄŸil, hava kirliliÄŸi’: Temiz Hava Hakkı Platformu uyarıyor.
Helfand, W. H., Lazarus, J., & Theerman, P. (2001). Donora, Pennsylvania: an environmental disaster of the 20th century. American journal of public health, 91(4), 553.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü. (2021). Kentsel Hava Kirliliği Riski için Enverziyon Tahmini.
Nemery, B., Hoet, P. H., & Nemmar, A. (2001). The Meuse Valley fog of 1930: an air pollution disaster. The lancet, 357(9257), 704–708.
Polivka, B. J. (2018). The Great London Smog of 1952. AJN The American Journal of Nursing, 118(4), 57–61.
Sungur, K. A., & Gönençgil, B. (1997). Effects of Various Climate Elements on Air Pollution. Ankara Üni. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:6, 337–345.
T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2021). Sürekli İzleme Merkezi.
The Guardian. (2012). Londra’nın büyük sisinin üzerinden 60 yıl geçti – resimlerle.
Tong, S. (2016). A lifetime later, a smog attack’s full cost is seen. Marketplace.
World Health Organization. (2021). WHO Global Air Quality Guides Press Release.
