Clean Air Zone (Temiz Hava Bölgesi), hava kalitesini iyileştirmek ve kirliliği azaltmak amacıyla uygulanan kısıtlamalar ve düzenlemeler dizisini kapsayan belirli bir alandır. Bu bölgelerde belirli emisyon standartlarını karşılamayan araçların girişi kısıtlanır veya bu araçlardan ücret alınır.
Kirlilik kaynaklarını ele almayı ve halk sağlığını iyileştirmek için hava kalitesini arttırmayı amaçlayan bazı yerel yönetimler temiz hava bölgeleri oluşturuyor. Bu alanlar için belirlenen kurallar bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilmektedir.
Bir aracın temiz hava bölgesine girerken veya bu bölgelerden geçerken ücretlendirilip ücretlendirilmeyeceği aracın türüne ve aracın Euro standardına bağlıdır. Ayrıca ücretlendirilen miktar, sorumlu yerel yönetime de bağlıdır. Ultra düşük emisyonlu araçlar (ULEZ) Temiz Hava Bölgesine girerken veya geçerken ücretlendirilmez.
Euro standartları ise Avrupa Birliği tarafından belirlenen ve araçların egzoz emisyonlarını, yakıt tüketimini düzenleyen emisyon normlarıdır. Bu standartlar, araçların çevresel etkilerini azaltmayı ve hava kalitesini iyileştirmeyi hedefler.
Temiz hava bölgesinde ücretten kaçınmak için aracınızın karşılaması gereken asgari standartlar:
| Araç Tipi | Temiz Hava Bölgesi Minimum Standart |
|---|---|
| Otobüsler, yolcu otobüsleri, ağır vasıtalar | Euro 6 |
| Minibüsler, taksiler, özel kiralık araçlar, arabalar | Euro 6 (diesel) and Euro 4 (petrol) |
| Motosikletler | Euro 3 |
Temiz Hava Bölgeleri, hava kalitesini iyileştirmek amacıyla toplumu çeşitli şekillerde teşvik eder. Bu bölgeler, insanların ve işletmelerin daha az kirletici araçlar kullanmasını sağlamak için ekonomik ve çevresel teşvikler sunar. Örneğin, kirletici araçlarla bu bölgelere girenlerden günlük CAZ(clean air zone) ücreti alınır. Bu durum, kişileri ve işletmeleri, bu maliyetten kaçınmak için kirletici araçlarını değiştirmeye yönlendirir. Ayrıca, bu bölgelerde daha temiz hava soluma avantajı ve toplumsal sağlık faydaları da teşvik unsurları arasında yer alır. Bu şekilde, Temiz Hava Bölgeleri hem bireylerin hem de işletmelerin çevreye duyarlı davranışlarını arttırmayı amaçlar.
Temiz Hava Bölgeleri (Clean Air Zones – CAZ) ve Düşük Emisyon Bölgeleri (Low Emission Zones – LEZ) genellikle iki ana kategoriye ayrılır: ücretsiz ve ücretli bölgeler.
Ücretsiz Temiz Hava Bölgeleri (Non-Charging Clean Air Zones)
Bu tür bölgelerde, hava kalitesini iyileştirmeye odaklanılır ancak bölgeye giren araçlardan herhangi bir ücret alınmaz. Bunun yerine, aşağıdaki gibi önlemler uygulanabilir:
- Araçlara Kirlilik Kontrolü Eklenmesi: Belirli araçlara egzoz gazı filtreleri veya diğer kirlilik kontrolü önlemleri eklenir.
- Trafik Akışının Yönetilmesi: Trafik akışını optimize ederek araç emisyonlarını azaltmaya çalışılır. Bu, trafik ışıklarının ayarlanması veya belirli yolların sadece belirli zamanlarda kullanılmasına izin verilmesi gibi yöntemleri içerebilir.
- Trafiğin Başka Yöne Yönlendirilmesi: Yoğun trafiği ve dolayısıyla emisyonları azaltmak için trafiğin alternatif rotalara yönlendirilmesi.
- Yerel Çözümler: Bölgenin ihtiyaçlarına ve özelliklerine göre özel olarak tasarlanmış diğer yerel önlemler.
Ücretli Temiz Hava Bölgeleri (Charging Clean Air Zones)
Bu tür bölgelerde, belirli çevresel standartları karşılamayan araçlar için bir giriş ücreti alınır. Amaç, araç sahiplerini daha temiz ve çevre dostu araçlar kullanmaya teşvik etmektir. Ücretli bölgelerde genellikle şu uygulamalar bulunur:
- Giriş Ücretleri: Bölgeye giren ve belirli emisyon standartlarını karşılamayan araçlardan ücret alınır.
- Çevresel Standartlar: Ücretli bölgeler, genellikle araçların Euro emisyon standardına göre değerlendirilir. Bu standartlar, araçların emisyon düzeylerine göre sınıflandırılmasını sağlar.
- Uygulama Alanı: Ücretli bölgeler genellikle büyük şehir merkezlerinde veya hava kalitesinin ciddi şekilde etkilendiği alanlarda bulunur.
Her iki tür bölgenin de temel amacı, hava kalitesini iyileştirmek ve toplumun genel sağlığını korumaktır. Ücretsiz bölgeler daha çok gönüllü uyuma dayanırken, ücretli bölgeler ekonomik teşviklerle daha zorlayıcı bir yaklaşım sunar.
Toplanan Ücretler ile Ne Yapılıyor?
Ücretli Temiz Hava Bölgeleri (CAZ) kapsamında toplanan ücretler, genellikle hava kalitesini iyileştirmeye yönelik çeşitli projelerde kullanılmaktadır. Bu projelere; sıfır emisyonlu otobüslerin finansmanına destek sağlamak, bireysel ya da işletme araç sahiplerinin kirletici araçlarını değiştirmesine yardım sağlamak, hidrojen geliştirme projelerine finansman sağlamak gibi örnekler verilebilir.
CAZ Sınıflandırması
Dört sınıf Temiz Hava Bölgesi vardır: A, B, C ve D. Bu sınıflar, çeşitli araçları muaf tutar, ancak emisyon standartları genel olarak Londra Ultra Düşük Emisyon Bölgesi (ULEZ) ile uyumludur. Her temiz hava bölgesinin belirli sınıfı, uygulayan yerel otorite tarafından belirlenir, ancak Şubat 2020’de Birleşik Krallık hükümeti tarafından belirtilen ulusal bir Temiz Hava Bölgesi çerçevesi ile düzenlenir.
Temiz Hava Bölgeleri (CAZ) sınıflandırması, bir bölgedeki araçların hangi emisyon standartlarına uyması gerektiğini belirlemek için kullanılan bir sistemdir. Bu sınıflandırma, araçların emisyon düzeylerini ve bölgeye girişte uyulması gereken kuralları düzenler. CAZ sınıfları, emisyon kontrolünün kapsamını ve hangi araç türlerinin düzenlemelere tabi olduğunu belirler.
- Sınıf A: Bu sınıfta genelde otobüsler, taksiler ve özel kiralama araçları gibi kamu taşımacılığı hedef alınır.
- Sınıf B: Bu sınıf, Sınıf A’daki araçlara ek olarak ağır yük araçlarını da kapsar. Bu araçların emisyon standartlarına uyması gerekir.
- Sınıf C: Bu sınıf, Sınıf B’deki araçlara ek olarak minibüsleri ve vanları da kapsar.
- Sınıf D: Bu sınıf, en geniş kapsama sahip sınıftır ve çok sayıda araç türünü içerir. Sınıf C’deki araçlara ek olarak motosikletler de yere otoriteye bağlı olarak dahil edilebilir.
CAZ sınıflandırması, hava kalitesini iyileştirmek, araç emisyonlarını yönetmek, yerel ihtiyaçlara uygun çözümler sunmak, uygulama kolaylığı yaratmak amacıyla yapılır. Bu düzenlemeler, kirliliği azaltmaya yönelik etkili ve hedeflenmiş stratejiler sunar. Sınıfların her birinde belirli emisyon standartları karşılanmak zorundadır.
CAZ Nerelerde Uygulanıyor?
Şu anda, Birleşik Krallık’ta aktif olan Temiz Hava Bölgeleri (Clean Air Zones – CAZ) ve Düşük Emisyon Bölgeleri (Low Emission Zones – LEZ) şunlardır:
- Londra: Ultra Düşük Emisyon Bölgesi (ULEZ)
- Birmingham: Class D CAZ
- Bristol: Class D CAZ
- Oxford: Sıfır Emisyon Bölgesi (ZEZ)
- Bath: Class C CAZ
- Bradford: Class C CAZ
- Portsmouth: Class B CAZ
- Newcastle ve Gateshead: Class C CAZ
- Sheffield: Class C CAZ
- Southampton: Class B CAZ
- Aberdeen: LEZ
- Dundee: LEZ
- Edinburgh: LEZ
- Glasgow: LEZ
Türkiye’de Temiz Hava Bölgeleri: Fırsatlar ve Zorluklar
Temiz Hava Bölgeleri (CAZ) konsepti, Türkiye’nin büyük şehirlerinde hava kalitesini iyileştirmek için potansiyel bir çözüm olarak değerlendirilebilir. Bu uygulama, özellikle İstanbul, Ankara ve İzmir gibi metropollerde hava kirliliğini azaltmak, sağlık koşullarını iyileştirmek ve çevre dostu ulaşım alternatiflerini teşvik etmek için önemli fırsatlar sunmaktadır.
CAZ uygulamasının Türkiye’de başarılı olabilmesi için aşılması gereken bazı zorluklar vardır. Bunlar arasında yasal düzenlemelerin yapılması, teknolojik altyapının kurulması, araç filosunun yenilenmesi ve toplu taşıma sistemlerinin iyileştirilmesi yer almaktadır. Ayrıca, halkın bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi de kritik öneme sahiptir.
İstanbul’da Eminönü bölgesinde planlanan tıkanıklık fiyatlandırması uygulaması, Temiz Hava Bölgeleri konseptinin bir versiyonu olarak değerlendirilebilir. Bu uygulama, belirli saatlerde bölgeye giren araçlardan ücret alınmasını öngörmektedir. Uygulamanın sonuçları, gelecekteki daha geniş kapsamlı CAZ projelerinin planlanmasında ve uygulanmasında değerli veriler sağlayacaktır.
Kaynakça
Minimum Emission Standards, Types of Clean Air Zones, https://www.gov.uk/guidance/driving-in-a-clean-air-zone
Charging Clean Air Zone, https://www.breathe-cleanair.com/faqs-about
What are the Clean Air Zone?, https://www.gridserve.com/2023/03/01/what-are-clean-air-zones-and-ultra-low-emission-zones-and-how-do-they-work/
What are the Clean Air & Other Zones?, https://www.bvrla.co.uk/industry-campaigns/air-quality/clean-air-zones.html
What happens to any fines or charges?, https://www.bradford.gov.uk/breathe-better-bradford/where-is-the-clean-air-zone/what-is-the-clean-air-zone-and-how-does-it-work
