Sektör sohbetleri dizisinde, hava sensörlerin gelişimi, kullanımları, fırsatları ve zorlukları ve geleceği hakkında konuşmak için değerli araştırmacılarla bir araya geliyoruz. Serimizin ilk konuğu Sinan Yatkın.
Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi’nde (JRC) Araştırmacı Bilim İnsanı olarak yer alan, hava kirliliği ve atmosfer kimyası üzerine çalışmalar yapan değerli araştırmacı Sinan Yatkın ile keyifli bir sohbet gerçekleştirdik. Low-cost sensörlerin güncel yayınları, yapılan çalışmaları ve kullanım alanları üzerine dolu dolu bir sohbet oldu.
İşte Yatkın ile hava sensörü hakkındaki düşünceleriyle ilgili bir Soru-Cevap.
Hava kirliliÄŸi ölçümünde sensör sistemleri – örnekler
S: Hava kirliliği izlemede dünyanın low-cost sensör sistemlerine olan ilgisi nedir?
C: Hava ölçümlerinde sensör sistemleri kullanılması ilk başta Avrupa’da ilgi gördü ve ABD sonrasında bu konuya yoğunlaştı.
Avrupa
Sensör sistemleri Avrupa’da ÅŸehirler ve yerel yönetimler tarafından talep görüyor. Büyük ÅŸehirlerin neredeyse tamamında bir ölçüm var. ÖrneÄŸin Londra yeni bir referans ağı oluÅŸturmak yerine, sensörlere yöneliyor. Breathe London projesi en önemli kurulum ve kullanım örneklerinden biri kabul edilebilir. Hava kalitesinin izlenmesinde hava sensörlerinin kullanıldığı Norveç’teki NILU yürütücülüğünde bir çok proje kısa ve uzun süreli olarak yürütülmektedir.
ABD
ABD‘de sensör kullanımında sivil toplum kuruluşları etkin. Hava kirliliği ölçümü yerel topluluklar ve bireylerin insiyatifi ve isteği ile özel sektör ve kamunun işbirliği ile gerçekleşiyor. Halktan yönetime yukarıya doğru ilerleyen bir talep var. Los Angeles’ta sensörler okullardaki hava kirliliğinin sürekli olarak ölçümü için kullanılıyor. San Francisco’da rafine çevresindeki yerleşimlerde ise VOC ağırlıklı ölçüm talebi çok fazla geliyor.
Dünyada artan trend: Low-cost sensörler
S: Sensörlerin kullanım amaçları nelerdir? Gelecekte kullanımı ne yönde olacak?
C: Şu anda, sensörlerin yaygın kullanımı, şehirlerdeki hava kirliliğini ölçmek, mekansal ve zamansal değişimlerini belirlemek ve kaynak tespit etmek üzerinedir. JRC düşük maliyetli sensör sistemlerinin kullanımı, veri kalitesinin değerlendirilmesi ve hava kalitesinin izlenmesinde kullanılabilirliği için standartlar geliştirilmesine öncülük etmektedir. Bu amaçla gaz sensörleri ile ilgili standart, TS/EN 17660, yayınlanmış olup, partikül madde sensörleri ile ilgili standart yayına hazır hale getirilmiştir ve 2023 yılı içerisinde yayınlanması planlanmaktadır. İnsanlarda hava kirliliği bilincinin artmasıyla vatandaşlar bireysel olarak ne tür bir havaya maruz kaldıklarını bilmek istemekte ve bu konuda topluluklar oluşturmaktadır.
Gelecekte bireysel kullanımı yaygınlaşacak
Bu teknolojinin gelişmesiyle birlikte bireysel talep daha da artacaktır. Gelecekte, herkesin kendi evinin ve çevresinin hava kalitesini, bahçelerine sensörler yerleştirerek ölçebileceği noktaya gelebiliriz. Sensör teknolojisi hızla gelişiyor ve gelecekte giyilebilir sensörler de görebiliriz. Halihazırda giyilebilir sensörlerle ilgili araştırmalar ve yayınlar yapılmakla beraber henüz ürüne dönüşmüş değildir.
Sensör değerlendirilmede temel noktalar
S: Sensörlerin fırsatları ve zorlukları nelerdir?
C: Hava sensörlerinin veri kalitesi konusunda sorunları var. Özellikle sensorlerin resmi hava kalitesi ölçme tekniklerine yakın veri kalitesini yakalaması, sivil topluluklar ve bireyler tarafından bekleniyordu. Ancak bu teknik olarak, en azından, şimdilik mümkün değil. Yine de iyi tanımlanmış veri kalite parametreleri ile sensörler hava kalitesi ölçümlerinde önemli tamamlayıcı roller üstleniyorlar. Doğru bir süreçten geçen ve veri belirsizliğine göre kategorilendirilen sensör sisteminin ürettiği veri değer yaratabilmektedir. Hava kalitesi anlamlandırmak için tek bir noktada ölçüm yapmak yeterli değildir. Hava kirliliğini önlemeye yönelik yapılan yatırımların ne kadar işe yaradığını görmek için sensörlere ihtiyaç var. Hava kirliliğini anlamlandırmak için uzun vadeli izleme olmak zorunda ve sensör sistemlerinin uzun vadeli izleme trendleri de topluluklar üzerinden oluyor.
Sensörlerin değerlendirmesinde dikkat edilmesi gerekenler
Hava Kalitesi Direktifi 2008/50/EC bu yıl güncellenmektedir. Sensör sistemlerinin kullanımının bu direktifte geçeceÄŸini düşünüyorum. US-EPA’nın 2021 yılında yayınladığı Sensör Performans Test Protokolleri de önemli bir geliÅŸmedir. Sensör üreticilerinin yapması gereken ÅŸeylerden biri, Veri Kalitesi Hedeflerini karşılayıp karşılamadıklarını görmektir. Sensörlerin source apportionment konusuna gelindiÄŸinde doÄŸru bir sonuç verebilmesi çok zor. Sensörden beklediÄŸimiz ÅŸeyi doÄŸru tanımlamamız gerek. Ölçüm haritalama ve rüzgar analizi ile bir derece source apportionment yapılabilir.
